Wczesny pieniadz rosyjski - dlaczego rubel nazywa sie rubel?

harpsycho

Witam

do napisania tej krotkiej impresji zainspirowalo mnie kiedys pytanie jednego z Kolegow, na temat tego, czy istnieja kapsle na sztabki.
Z wlasciwa sobie przekora odnioslem to pytanie nie do wspolczesnych sztabek lokacyjnych, a do wczesnosredniowiecznej formy pieniadza kruszcowego znanego na Rusi (a pozniej takze na Litwie). Jest to tez moment, w ktorym narodzilo sie slowo "rubel".

A zatem ruble sztabkowe wygladaja tak:

Pozwolilem sobie na maly dowcip, bo uwazam, ze takie "ruble" fajnie by wygladaly w kapslach...
A ich historia w kilku slowach: na przelomie XI i XII w nastapilo rozczlonkowanie silnej centralnej wladzy dotychczasowej Rusi na nowe, coraz to mniejsze i slabsze dzielnice. Wskutek oslabienia struktur panstwowych padli sasiedzi nasi ofiara "zaborow" tatarskich, pod ktorymi meczyli sie w latach 1240-1480. Zwiazane z tym zniszczenie duzych osrodkow miejskich doprowadzilo do zastoju w handlu i rzemiosle. Nastapil okres trwajacy az do 2. polowy XIV wieku, w ktorym nie uzywano monet! Wszelkie platnosci regulowano za pomoca odlewanych sztabek srebrnych. Bez wnikania w szczegoly dosyc skomplikowanego systemu miar i wag owczesnej Rosjii mozemy takie sztabki okreslic mianem "grzywna". Rubel oznaczal w tym kontekscie zasadniczo polowe takiej sztabki, czyli grzywne rozrabana na pol (rowniez w duzym uproszczeniu). Stad tez geneza slowa "rubel" od rubit' = rabac.
Slowo to pojawia sie po raz pierwszy w XIII w. w Nowgorodie. W zwiazku z powyzszym charakterowi rubla odpowiadaja bardziej numery 61-63 ze zdjecia. Na uwage zasluguja numery 58-59 - maja one charakterystyczne naciecia, umozliwiajace zlamanie sztabki, a zatem "rozmienienie" grzywny na 2 ruble, albo na jeszcze bardziej "drobne" (grzywna byla bardzo duza jednostka pieniezna - tych, ktorych nie stac bylo na handel na skale grzywny, preferowali czesto "pieniadz futerkowy"; pojawialy sie zatem nominaly typu "kuna", albo "nogata" - futerka kuny, czy tez futerka, w ktorych pozostawiono nogi zwierzatka, nalezaly do bardziej cenionych! - dokladnie okreslone byly tez przeliczniki sluzace do wymiany futra na srebro - dzis powiedzielibysmy: "miekkich" na "twarde"...). Tego typu sztaby dotarly w XIV w. takze i na Litwe, o czym wspomina T. Kalkowski na str. 110 dziela "1000 lat monety polskiej". Wiele zwlaszcza pozniejszych "emisji" sztabkowych mialy wybite emblematy "bijacego" je ksiecia, czy "mennicy" (nie wiem czy widac na rycinie pod nr. 61-62).
Interesujaca wydaje sie tez byc historia "dewaluacji" rubla na przestrzeni wiekow: podczas gdy na poczatku swojej egzystencji osiagal wage 185-210 g. srebra, malala ona sukcesywnie, aby w czasach Piotra I ustabilizowac sie na poziomie 28-33 g. zblizonym w przyblizeniu do zachodnioeuropejskich talarow.

Nie nalezy jednak w zwiazku z powyzszymi faktami popelniac bledu i przypisywac Rosjanom "zacofania technologicznego", ktore mialoby im dopiero pod koniec XIV w. pozwolic wybic pierwsza monete "z prawdziwego zdarzenia". Juz w okresie X-XI w. ksiazeta kijowscy i nowogrodzcy wybili caly szereg znakomitych monet - w tym rowniez zlotych! - wzorowanych na mennictwie bizantyjskim, o jakosci ktorych moim skromnym zdaniem denary "Mieszko & Co" mogly tylko marzyc... (tym niemniej nie jest tajemnica, ze B. Chrobry zdobywszy Kijow w 1018 wprowadzil tam do obiegu denary z wlasnym portretem i napisem cyrylica...)

Szczegoly powyzsze i zdjecie zaczerpnalem ze znakomitej pracy R. Kaima "Die altrussische Münzgeschichte und die Prägungen von 1350-1700". Nie wiem, czy jest ona dostepna po polsku. Zainteresowanym wczesnosredniowieczna moneta rosyjska polecam tez strone:
[link widoczny dla zalogowanych]
Strona jest moim zdaniem znakomita, chociaz ma niestety dwie wady:
1) Nalezy znac rosyjski i czytac cyrylica
2) Pozycje ksiazkowe dostepne na stronie sa zeskanowane w jpg
i cholernie sie powoli laduja
Drugi problem mnie osobiscie bardziej boli, niz pierwszy - ale
tylko w ten sposob mozna czesto zdobyc dostep do rzadkich (i starych) pozycji ksiazkowych numizmatyki rosyjskiej).

Serdecznie pozdrawiam Smile

Marek